Reumatyzm to określenie ponad 100 różnych jednostek chorobowych, obejmujących cały układ ruchu, a nie tylko stawy. Można je podzielić na dwie grupy - związane ze starzeniem się tkanek (np. zwyrodnienie stawów, osteoporoza) i niezwiązane z wiekiem (np. reumatoidalne zapalenie stawów, zaburzenia metaboliczne).
Ból
i sztywność – najbardziej uciążliwe po obudzeniu
się lub po okresie nieruszania stawem, gdy dochodzi do nagromadzenia płynu
zapalnego i obrzęku tkanek; charakterystyczna jest sztywność poranna,
która w RZS trwa zwykle ponad godzinę,
Obrzęk – jest wynikiem rozrostu błony
maziowej tworzącej tzw. łuszczkę, może mu towarzyszyć wysięk spowodowany
nadprodukcją płynu stawowego o charakterze zapalnym,
Tkliwość
stawu na ucisk – charakterystyczny jest na przykład
bolesny uścisk dłoni przy podawaniu ręki choremu na RZS,
Ograniczenie
ruchomości –
zajęty staw traci zdolność do wykonywania pełnego zakresu ruchów; a jeśli
dojdzie do uszkodzenia struktur stawu w wyniku zapalenia i wtórnych
zmian zwyrodnieniowych, upośledzenie funkcji stawu staje się nieodwracalne,
Deformacja
stawów –
jest konsekwencją długo trwającej choroby; (ryc. typowe deformacje stawów
w RZS).
Zmiany pozastawowe
Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą
systemową, atakującą nie tylko stawy, ale również wiele narządów (zwłaszcza
postać długotrwała, o ciężkim przebiegu). Oprócz względnie częstych zmian
łagodnych, takich jak guzki reumatoidalne czy zespół suchości, bardzo rzadko
mogą wystąpić ciężkie powikłania prowadzące do przedwczesnego zgonu (np. udar
mózgu czy zawał serca).
Guzki reumatoidalne – bezbolesne guzki podskórne, najczęściej
zlokalizowane w okolicy łokci, stawów rąk oraz w innych miejscach
narażonych na ucisk; mogą też powstawać w narządach wewnętrznych.
Miażdżyca – jej przyspieszony rozwój jest
wynikiem aktywacji procesów zapalnych; powikłania miażdżycy są główną przyczyną
przedwczesnego zgonu u osób z RZS; u chorych tych ryzyko
wystąpienia zawału i niewydolności serca, nagłego zgonu sercowego czy
udaru mózgu jest 2–3-krotnie większe niż u osób zdrowych
Serce – oprócz choroby niedokrwiennej serca
i zawału wynikających z rozwoju miażdżycy może wystąpić: zapalenie
osierdzia, kardiomiopatia, uszkodzenie zastawek serca – objawami tych chorób
są: ból w klatce piersiowej, duszność i zmniejszona tolerancja
wysiłku.
Naczynia – zapalenie naczyń jest rzadkim, ale
poważnym powikłaniem RZS, prowadzącym do niedokrwienia różnych narządów
wewnętrznych; może się również pojawić owrzodzenie opuszek palców i skóry.
Płuca – RZS sprzyja m.in. zapaleniu opłucnej
i śródmiąższowemu zapaleniu płuc; choroby te powodują suchy kaszel,
duszność i ból w klatce piersiowej.
Osteoporoza – zarówno RZS, jak i stosowane
w jego leczeniu steroidy znacznie przyspieszają rozwój osteoporozy; ważne
jest odpowiednio wczesne rozpoczęcie leczenia zmniejszającego ryzyko
wystąpienia złamań kości.
Oczy – częstym objawem jest zespół suchości
wywołany zapaleniem spojówek, dla którego charakterystyczne jest uczucie piasku
lub ciała obcego pod powiekami; rzadziej dochodzi do zajęcia innych struktur
oka i problemów z widzeniem.
Nerwy – często występuje tzw. zespół kanału nadgarstka; rzadkim, ale
groźnym powikłaniem jest ucisk na rdzeń kręgowy spowodowany podwichnięciem
kręgów w odcinku szyjnym kręgosłupa – jego objawy to ból głowy, zaburzenia
czucia (drętwienie, mrowienie, osłabienie czucia bólu) i osłabienie lub
niedowład kończyn. Jest to stan wymagający pilnego kontaktu z lekarzem.
Nerki – zarówno sama choroba, jak i stosowane leki mogą uszkadzać
nerki; ważne są regularne badania kontrolne funkcji nerek.
Zaburzenia hematologiczne – w przebiegu długotrwałej choroby często występuje umiarkowana niedokrwistość (anemia), a także nieprawidłowa liczba białych krwinek. Dla zaostrzeń choroby charakterystyczne jest zwiększenie liczby płytek krwi. Częściej występuje powiększenie węzłów chłonnych i śledziony. RZS zwiększa podatność na zakażenia oraz ryzyko rozwoju chłoniaków.
